​ជាប្រទេសដ៏តូចមួយនៅក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា និងស្ថិតនៅចុងខាងកើតនៃសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ អ៊ីស្រាអែលមានផ្ទៃដីសរុបចំនួន២១.៦៤០គ.ម២ (៨.៣៥៥ម៉ែលការ៉េ) ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០២១ អ៊ីស្រាអែលមានប្រជាជនសរុបចំនួន ៨.៧៧៣.២៦២ នាក់   ប្រជាជនអ៊ីស្រាអែលស្មើនឹង ០,១១% នៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោកទាំងមូល រីឯដង់ស៊ីតេប្រជាជននៅអ៊ីស្រាអែលគឺ៤០០នាក់ក្នុង១គីឡូម៉ែត្រ ២ (១.០៣៦ នាក់ក្នុង១ ម ២) [1]។ 

អ៊ីស្រាអែលមានព្រំប្រទល់ភាគខាងជើងជាប់នឹងលីបង់, ឦសានជាប់នឹងប្រទេសស៊ីរី, នៅភាគខាងកើតនិងភាគអាគ្នេយ៍ជាប់ប្រទេសហ្សកដានី ហើយភាគនិរតីជាប់នឹងប្រទេសអេហ្ស៊ីបចំណែកនៅភាគខាងលិចដោយសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ[2]។

រូបភាពពី៖ https://www.britannica.com/place/Israel

បើគេមើលពីប្រវត្តិសាសស្ត្ររបស់អ៊ីស្រាអែល គេពិតជាមានការភ្ញាក់ផ្អើលជាក់ជាមិនខាន​ ព្រោះថារដ្ឋនៃជនជាតិជ្វីហ្វ (Jewish) មួយនេះ បានបាត់វត្តមានរបស់ខ្លួននៅលើផែនទីពិភពលោកអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ គឺនៅក្រោយពេលដែលដែនដីមួយនេះ ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងពីអាណាចក្រមួយទៅអាណាចក្រមួយដូចជា អាចក្ររ៉ូម,  ប៊ីហ្សីនទីន(Byzantine),អ៊ីស្លាម, អូតូម៉ង់ និងក្រោយមកទៀតដោយចក្រភពអង់គ្លេស[3]។  ការណ៍នេះ បណ្តាលឱ្យជនជាតិ Jewish បានភាសខ្លួនទៅរស់នៅតាមប្រទេសផ្សេងៗ ហើយខ្លះទៀតបានបន្តរស់នៅលើដែនដីកំណើតមួយនេះជារៀងរហូតមក។

គេត្រូវរង់ចាំរហូតដល់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២បានបិទបញ្ចប់ ទើបរដ្ឋ​​អ៊ីស្រាអែល​បានបង្ហាញខ្លួនឡើងវិញនៅក្នុងផែនទីពិភពលោកវិញនៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពោលគឺត្រឹមតែប៉ុន្មានខែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយសេចក្តីសម្រេចស្វែងរកដំណោះស្រាយរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ​សម្រេចបង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នាគឺ អ៊ីស្រាអែលនិងប៉ាឡេស្ទីន នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤៧ តាមសេចក្តីសម្រេច​លេខ១៨១[4]។  ហេតុផលមួយក្នុងចំណោមហេតុផលផ្សេងៗទៀតដែលជំរុញដល់ការបង្កើតរដ្ឋអ៊ីស្រាអែល គឺស្តែងឡើងក្រោយហេតុការណ៍​នៃ​ការ​សម្លាប់រង្គាល​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ដោយ​ណាហ្ស៊ីអាល្លឺម៉ង់​​​។ ការសម្លាប់រង្គាលនេះ ជាចលករក្នុងការរុញច្រានចលនា​អន្តោប្រវេសន៍ ​​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​កាន់តែ​ខ្លាំងឡើងៗ ជាងនេះទៅទៀត ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​​ឱ្យ​ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ ក៏​ចាប់ផ្តើម​ទាក់ទាញ​នូវ​ការ​គាំទ្រ​កាន់​តែ​ច្រើន​ពី​សំណាក់​បណ្តា​ប្រទេសនានា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ហើយជាពិសេស បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែល​គិត​ថា​ខ្លួន​មាន​ចំណែក​ទទួលខុសត្រូវនៅ​ក្នុង​សោកនាដកម្ម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ។

Flag of Israel, depicts a blue Star of David on a white background, between two horizontal blue stripes.

រូបភាពពី៖ https://syr.us/g3w

ជាការពិតណាស់ ទម្រាំឈានដល់ការបង្កើតរដ្ឋជារឿងមួយដែលស្មុគស្មាញណាស់ទៅហើយ តែរឿងដែលស្មុគស្មាញមួយទៀតនោះគឺថា តើក្រោយការបង្កើតបានជារដ្ឋហើយនោះ អ៊ីស្រាអែលគួរថែរក្សាស្ថេរភាពនៅក្នុងតំបន់និងពិភពលោកបានយ៉ាងដូចម្តេចនោះ? គឺជារឿងមួយទៀតដែលអ៊ីស្រាអែលត្រូវរ៉ាប់រងយ៉ាងខ្លាំងផងដែរ ព្រោះថាខ្លួនជាប្រទេសថ្មីថ្មោងនៅក្នុងពិភពអារ៉ាប់ដែលសុទ្ធសឹងជាប្រទេសអ្នកមាន ហើយកម្លាំងយោធាក៏ខ្លាំង។ 

ការណ៍នេះនាំឱ្យគេចោទជាសំណួរថា តើអ៊ីស្រាអែល ជាសត្វចៀមនៅក្នុងហ្វូងចចក ឬមួយជាសត្វកាំប្រមារដែលខ្លានិងចចកមិនហ៊ានស៊ី? មុននឹងធ្វើការសន្និដ្ឋានបានថាយ៉ាងណានោះ យើងគួរគប្បីពិនិត្យមើលទិដ្ឋភាពចំនួន៧ជាមុនសិន៖

ទិដ្ឋភាពទី១- គឺស្ថេរភាពនយោបាយ, ចំណុចនេះគឺជាចលករសំខាន់ណាស់ក្នុងការរុញច្រានល្បឿនអភិវឌ្ឍក៏ដូចជាការនាំប្រទេសទៅរកភាពរីកចម្រើន ទាំងសេដ្ឋកិច្ច មនោគមន៍ និងយោធា។ ចំណុចនេះ អ៊ីស្រាអែលហាក់រក្សាបានល្អខ្លាំងណាស់ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យអ៊ីស្រាអែលបានស្គាល់នូវការវិវត្តន៍ខ្លួនយ៉ាងខ្លាំងតាំងពីពេលប្រកាឯករាជ្យ នៅឆ្នាំ១៩៤៨មក ហើយបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបទៅនឹងពួកប៉ាឡេស្ទីនវិញ គឺខុសគ្នាឆ្ងាយហៅមិនឮ ត្បិតវិបត្តផ្ទៃក្នុងរបស់ប៉ាឡេស្ទីនត្រូវបែកបាក់ជាពីរក្រុម គឺមួយក្រុមជាពួក Fatah ដែលជាក្រុមចង់ចរចារជាមួយពួកអ៊ីស្រាអែលដើម្បីស្វែងរកសន្តិភាព និងមួយក្រុមទៀតពួក Hamas ដែលជាពួកស្អប់អ៊ីស្រាអែលដល់ឆ្អឹងហើយមិនធ្វើការចង់ចចារជាមួយអ៊ីស្រាអែលឡើយ។ ពួក Hamas ត្រូវបាន ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ជាអ្នកទព់បំរ៉ុងទាំងហិរញ្ញវត្ថុនិងសព្វាវុធ[5]។   

ទិដ្ឋភាពទី២- កត្តាជាតិនិយម, ពិតមែនហើយជាតិអ៊ីស្រាអែល (ជ្វីហ្វ) ជាសាសន៍មួយដែលស្រឡាញ់ជាតិនិយមខ្លាំង។ ចំណុចនេះស្តែងឡើងតាមរយៈក្រោយពេលខ្លួនប្រកាសឯករាជ្យភ្លាមក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ កាលនោះមានប្រទេសអារ៉ាប់ចំនួន៦ បានលើកទ័ពទៅវាយប្រហារក្នុងទឹកដីអ៊ីស្រាអែល ប៉ុន្តែប្រទេសអារ៉ាប់ទាំង៦នោះមិនអាចយកឈ្នះលើអ៊ីស្រាអែលបានដោសារផ្ទៃក្នុងអ៊ីស្រាអែលមានភាពរឹងមាំល្អមានការឯកភាពជាតិ មិនបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ជាងនេះទៅទៀត ក្រោយពេលសង្ក្រាមលោកលើកទីបាន២ចប់ទៅ ជនជាតិអ៊ីស្រាអែល (Jewish) ដែលរស់នៅតាមប្រទេសនានាក្នុងពិភពលោកបានចូលទៅរស់នៅកាន់តែច្រើនឡើងៗ នៅក្នុងដែនដីរបស់ខ្លួនដើម្បីពង្រឹងជាសាមគ្គីភាព។ លើសពីនេះទៅទៀត សកម្មភាពជាតិនិយមរបស់អ៊ីស្រាអែលកាន់តែមានខ្លាំងឡើងនៅក្រោមការដឹកនាំដោយគណបក្ស Likud ដែលមានលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី នេតាន់យ៉ាហ៊ូ។ នៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងការបោះឆ្នោតនាអាណត្តទី៥នេះ លោកនេតាន់យ៉ាហ៊ូ បានយកការពង្រីកទឹកដីអ៊ីស្រាអែលជាកម្មវិធីនយោបាយក្នុងការឃោសនា។ គ្រប់គ្នាបានស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ណាស់ថា លោកនេតាន់យ៉ាហ៊ូគឺអ្នកពង្រីកទឹកដីនិយមម្នាក់ ដែលបានធ្វើឱ្យកិត្យានុភាពរបស់អ៊ីស្រាអែលកាន់តែលេចត្រដែតឡើងនៅក្នុងតំបន់[6]។

រូបភាពពី៖ https://syr.us/4Bd

ទិដ្ឋភាពទី៣- អ៊ីស្រាអែលស្ថិតនៅលំដាប់ទី២៩ ក្នុងបញ្ជីប្រទេសល្អជាងគេក្នុងលោកក្នុងឆ្នាំ២០១៩[7]។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងចំណាត់ថ្នាក់អំណាចវិញ អ៊ីស្រាអែលស្ថិតនៅក្នុងលំដាប់កំពូលទាំង ១០ គឺនៅពីក្រោយសហរដ្ឋអាម៉េរិក,       រុស្ស៊ី, ចិន, អាល្លឺម៉ង់,អង់គ្លេស,បារាំង និងជប៉ុនតាមលំដាប់នោះ។ រីឯអារ៉ាប់ប៊ីសាអូឌីតនិងកូរ៉េខាងត្បូងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ៩និងទី១០ រីឯប្រទេសអារ៉ាប់រួមស្ថិតនៅលំដាប់លេខ១១។ ខណៈពេលអ៊ីរ៉ង់ដែលជាប្រទេសដៃគូប្រជែងអ៊ីស្រាអែលនៅមជ្ឈិមបូព៌ាស្ថិតនៅលេខ១៣ ហើយប្រទេសទួរគីឈរនៅចំណាត់ថ្នាក់លេខ១៦។ 

ចំណាត់ថ្នាក់អំណាច គឺផ្អែកលើគុណលក្ខណៈ៥យ៉ាង៖ មេដឹកនាំប្រទេសឥទ្ធិពលសេដ្ឋកិច្ចឥទ្ធិពលនយោ បាយ សម្ព័ន្ធមិត្តអន្តរជាតិរឹងមាំនិងយោធា រឹងមាំ។

ទិដ្ឋភាពទី៤- កម្លាំងយោធា, សម្រាប់ឆ្នាំ ២០២១ យោធាអ៊ីស្រាអែលស្ថិតក្នុងចំណាត់ថ្នាក់ទី២០ ក្នុងចំណោម១៤០ប្រទេស ខណៈពេលដែលចំណាត់ថ្នាក់ប្រទេសក្បែរខាងអ៊ីស្រាអែល រួមមានស៊ីរីឈរនៅចំណាត់ថ្នាក់លេខ៦៥, ហ្សកដានីលេខ៧៤,លីបង់១១៦ និងអេហ្ស៊ីបលេខ ១៣[8]។ 

រូបភាពពី៖ https://syr.us/fzK

ទិដ្ឋភាពទី៥- កត្តាសម្ព័ន្ធមិត្ត, យើងដឹងហើយថា ប្រទេសអ៊ីស្រាអែល គឺជាប្រទេសតូចមួយនៅក្នុងចំណោមពិភពអារ៉ាប់ ហើយអារ៉ាប់ទាំងអស់នោះរមែងតែងតែចិញ្ចឹមចិត្តចង់វាយកម្ទេចចោល ដូចនេះអ៊ីស្រាអែលមិនមាន ជម្រើសអ្វីផ្សេង ក្រៅតែពីការពឹងពាក់ទាំងស្រុងទៅលើយន្តការពារពីខាងក្រៅនោះទេ ហើយជម្រើសដ៏ល្អបំផុតសម្រាប់អ៊ីស្រាអែលគឺចងសម្ព័ន្ធជាមួយសហរដ្ឋអាម៉េរិក។ 

ពិតមែនហើយ ឥទ្ធិពលអាម៉េរិកនៅមជ្ឈិមបូព៌ាក៏ចាប់ផ្តើមមានច្រើនដែរ ពោលគឺក្រោយពេលអាម៉េរិកបានបញ្ជូនកងទ័ពនៅក្នុងវិបត្តិសង្គ្រាមឈូងសមុទ្រពែក១៩៩១។

រូបភាពពី៖ https://syr.us/1ZU

មែនទែនទៅឥទ្ធិពលអាម៉េរិកនៅមជ្ឈិមបូព៌ា តាមរយៈសម្ព័ន្ធមិត្ត គឺដើម្បីតតាំងជាមួយឥទ្ធិពលសហភាពសូវៀតតាំងពីសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់មក។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ សម្រាប់អាម៉េរិកប្រទេសអ៊ីស្រាអែល ទំនងជាតំបន់ទ្រនាប់មួយដ៏មានឥទ្ធិពល ដើម្បីទប់ទល់នឹងមហាអំណាចតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា គឺអ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីរ៉ាក់ តែអ៊ីរ៉ាក់បានបាត់បង់នាទីជាមហាអំណាចតំបន់ ក្រោយពេលអាម៉េរិកចូលលុកលុយឆ្នាំ២០០៣។

បើយើងងាកទៅមើល ជំនួយរវាងប្រទេសទាំងពីរវិញ កាលពីឆ្នាំ២០១៦ សហរដ្ឋអាម៉េរិកនិងអ៊ីស្រាអែលបានប្រកាសជាផ្លូវការថា ប្រទេសទាំងពីរបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងជំនួយយោធារយៈពេល១០ឆ្នាំដែលមានទំហំទឹកប្រាក់ធំបំផុតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអាម៉េរិក។ កិច្ចព្រមព្រៀងដែលមានចែងនៅក្នុងអនុស្សរណនៃការយោគយល់គ្នានឹងមានតម្លៃ ៣៨ ពាន់លានដុល្លារ ក្នុងរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍ដែលជាការកើនឡើងប្រហែល ២៧ ភាគរយលើប្រាក់ដែលបានព្រមព្រៀងកាលពីឆ្នាំ ២០០៧[9]។ ទំនាក់ទំនងព្រៃពឹងខ្លា ខ្លាពឹងព្រៃរវាងអាម៉េរិក និងអ៊ីស្រាអែលត្រូវបានគេមើលឃើញថា វាជាចំណែកមួយយ៉ាងសំ ខាន់ របស់អាម៉េរិក ក្រោមហេតុផលមួយចំនួនដូចជា[10]៖

  • អ៊ីស្រាអែលបានដើរតួជារនាំងរារាំងចលនាជាតិនិយមនៅលីបង់និងហ្ស៊កដានីក៏ដូចជានៅប៉ាឡេស្ទីននាពេលកន្លងមក។
    • អ៊ីស្រាអែលជាកន្លែងរាំងខ្ទប់ប្រទេសស៊ីរីដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់សហភាពសូវៀតអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ពោលគឺតាំងពីសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់មក។
    • កងទ័ពអាកាសអ៊ីស្រាអែលមានភាពលេចធ្លោពាសពេញតំបន់។
    • សង្គ្រាមជាញឹកញាប់របស់អ៊ីស្រាអែលបានផ្តល់ការសាកល្បងនៅសមរភូមិសម្រាប់អាវុធរបស់អាម៉េរិកជារឿយៗប្រឆាំងនឹងអាវុធសូវៀត។
    • ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល វាបានបម្រើជាមធ្យោបាយសម្រាប់មូលដ្ឋានទ័ពសហរដ្ឋអាម៉េរិកក្នុងការគ្រប់គ្រងនិងការធ្វើប្រតិបត្តិការយោធារនានាក្នុងតំបន់។
    • សេវាកម្មស៊ើបការណ៍សម្ងាត់របស់អ៊ីស្រាអែលបានជួយដល់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងការប្រមូលព័ត៌មាននិងប្រតិបត្តិការសម្ងាត់។
    • អ៊ីស្រាអែលមានមីស៊ីលដែលមានសមត្ថភាពឈានដល់អតីតសហភាពសូវៀត អ៊ីស្រាអែលមានឃ្លាំងអាវុធនុយក្លេអ៊ែររាប់រយអាវុធហើយ ការណ៍នេះ ជួយដល់ការសហការជាមួយឧទ្យានឧស្សាហកម្មយោធាអាមេរិកជាមួយនឹងការស្រាវជ្រាវនិងការអភិវឌ្ឍសម្រាប់យន្តហោះប្រយុទ្ធថ្មីនិងប្រព័ន្ធការពារមីស៊ីល។

ទិដ្ឋភាពទី៦- សេដ្ឋកិច្ចនិងលំហូរសាច់ប្រាក់, បើយើងក្រឡេកមើលពីផលទុនសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ប្រចាំឆ្នាំ(GDP per Capita) របស់អ៊ីស្រាអែលវិញ យើងឃើញមានចំនួន ៤៣,៥៨៨.៧១៣ ក្នុងឆ្នាំ២០១៩[11] ដែលជាតួលេខមួយខ្ពស់សម្បើមណាស់។

រូបភាពពី៖ https://syr.us/m59

ជាងនេះទៅទៀត បើនិយាយពីចំនួនសេដ្ឋីនៅក្នុងប្រទេសវិញ តាមរបាយការណ៍បានបង្ហាញថាអ៊ីស្រាអែលមានសេដ្ឋីរហូតទៅដល់ ១៣១.០០០ នាក់ ហើយទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួនកំពុងតែមានការកើនឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័ស រដ្ឋជ្វីហ្វស្ថិតនៅលំដាប់ទី ២៣ ទូទាំងពិភពលោកលើចំនួនអ្នកមានសរុប ហើយប្រជាជនអ៊ីស្រាអែលទទួលបានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនជាងឆ្នាំមុនៗគឺច្រើនជាងពលរដ្ឋនៃប្រទេសស្ទើរតែទាំងអស់។ របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំក៏បានបង្ហាញផងដែរថា អ៊ីស្រាអែលស្ថិតនៅលំដាប់ទី ២៣ ទូទាំងពិភពលោកលើចំនួនសេដ្ឋីសរុបរបស់ខ្លួន ហើយនៅឆ្នាំ ២០២៤ គេរំពឹងថានឹងមានមហាសេដ្ឋី ១៧៣.០០០ នាក់ដែលតំណាងឱ្យអត្រាកំណើន ៣២ ភាគរយ[12]។ 

ម្យ៉ាងវិញទៀត អ្នកមានភាគច្រើនដែលរស់នៅលើទឹកដីអាម៉េរិកជាជនជាតិជ្វីហ្វនេះមានន័យថា ជនជាតិជ្វីហ្វបានក្លាយជាក្រុមសាសនាដែលមានជាងគេបំផុតនៅក្នុងសង្គមអាម៉េរិក គឺស្មើនឹង២% នៃចំនួនប្រជាជនអាមេរិក និងត្រូវជា២៥%នៃជនជាតិអាមេរិកដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិខ្ពស់ទាំង៤០០ នាក់[13]។ ការណ៍នេះ បានសេចក្តីថា អ្នកវិនិយោគនិងអ្នកមាននៅក្រៅប្រទេសអ៊ីស្រាអែលជាប្រភពថវិកា យ៉ាងសន្ធឹកក្នុងការបង្ហូរចូលក្នុងប្រទេសអ៊ីស្រាអែល។ 

ទិដ្ឋភាពទី៧– ជាទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ ពិតមែនហើយ បើនិយាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រ គេពិតជាចាំបានច្បាស់ណាស់ថា មួយថ្ងៃបន្ទាប់ពីបានប្រកាសឯករាជ្យអ៊ីស្រាអែល ត្រូវបានប្រទេសអារ៉ាប់ជិតខាង និងអារ៉ាប់ផ្សេងទៀតនៅក្នុងតំបន់លើកគ្នាទៅអ៊ីស្រាអែល ប៉ុន្តែវាមិនមែនជាការមកដើម្បីអបអរលើកស្រាសំប៉ាញជាមួយពលរដ្ឋអ៊ីស្រាអែលអំពីឯករាជ្យភាពនោះទេ តែវាជាការលើកទ័ពរួមគ្នាមកម្ទេចអ៊ីស្រាអែលទៅវិញ។  ភ្ញៀវដែលមកទាំងមិនបានអញ្ជើញទាំងនោះរួមមាន កងទ័ព​អារ៉ាប់​មក​ពី​ប្រទេស          ​អេហ្ស៊ីប ហ្សកដានី លីបង់ ស៊ីរី និង​អ៊ីរ៉ាក់ ព្រមទាំង​កងកម្លាំង​ប្រដាប់អាវុធ​របស់​ប៉ាឡេស្ទីន[14] ។ គ្រាន់តែរាប់ពីចំនួនក៏គេឃើញដែរថា៦ទល់នឹង១ តែអ្វីដែលគេមិនស្មានដល់នោះ គឺ១យកឈ្នះ៦ ដែលមានន័យថា ប្រទេសអ៊ីស្រាអែលជាអ្នកឈ្នះលើសមរភូមិប្រយុទ្ធ៦ ទល់នឹង១នេះ ក្រោយការធ្វើសង្គ្រាមអស់រយៈពេល៩ខែ។ នេះជាភាពជូរចត់មួយសម្រាប់ប្រទេសអារ៉ាប់ ដែលបានទទួលមេរៀនដ៏អាម៉ាស់មួយនេះ ព្រោះថាប្រទេស​អារ៉ាប់​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​អាច​​កម្ចាត់​អ៊ីស្រាអែល​ចេញ​ពី​តំបន់​ដើមបូព៌ា​ ដូច​ក្តីបំណង​នោះទេ តែ​ថែមទាំង​ត្រូវ​អ៊ីស្រាអែល​វាយបំបាក់​ឲ្យ​បរាជ័យ ហើយ​ពង្រីក​ទឹកដី​បាន​កាន់តែ​ធំ​លើស​ពី​អ្វី​ដែល​បាន​កំណត់​នៅ​ក្នុង​សេចក្តីសម្រេច​របស់​អ.ស.ប កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ទៅទៀត។ សម្រាប់​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ក៏​មិន​អាច​បង្កើត​ឡើងបាន ដោយ​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​ត្រូវ​​អ៊ីស្រាអែល​កាត់យក​ ចំណែក​ឯ​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​គ្នាឯង គឺ​តំបន់​ហ្កាហ្សា​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អេហ្ស៊ីប ចំណែក​តំបន់ West Bank ឬ Cisjordanie ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ហ្សកដានី[15]។ ប្រជាជន​ប៉ាឡេស្ទីន​​ជាង ៧០ម៉ឺននាក់ ដែល​រត់ភៀសខ្លួន​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម ក៏​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ទៅ​ផ្ទះសម្បែងវិញ​បានដោយស្រុកភូមិ​របស់​ពួកគេ​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល។

បន្ទាប់មកទៀតនៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦[16] ពោលគឺក្នុងពេលដែលពិភពលោកកំពុងរងនូវឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់សហរដ្ឋអាម៉េរិក និងមហាអំណាចអឺរ៉ុប គឺបារាំង អង់គ្លេស ដោយឃើញនយោបាយប្រឹសពីររបស់អេហ្សីបដែលដឹកនាំដោយលោក Gamal Abdel Nasser ដែលទទួលជំនួយទាំងសងខាងគឺទាំងពីខាងសហភាពសូវៀត និងពីខាងសហរដ្ឋអាម៉េរិក ពេលនោះអ៊ីស្រាអែលដោយមានការសហការជាមួយបារាំង និងអង់គ្លេសក៏បានទៅលេងទឹកដីអេហ្ស៊ីបវិញម្តង។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះអ៊ីស្រាអែល អង់គ្លេស និង​បារាំង គឺ​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ ដោយ​អាច​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទីតាំង​សំខាន់ៗ​របស់​អេហ្ស៊ីប ជាពិសេស អ៊ីស្រាអែល​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ីណៃ ។ ថ្វីត្បិតតែឈ្នះប្រទេសអេហ្សីបមែន តែសហគមន៍អន្តរជាតិ សហភាពសូវៀត និង​សហរដ្ឋ​អាម៉េរិក​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​រិះគន់​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ដែរ។

ប្រទេសអារ៉ាប់នៅតែបន្តចិញ្ចឹមចិត្តចង់គម្ទេចអ៊ីស្រាអែលដដែល ហើយសង្រ្គាម​អ៊ីស្រាអែល-អារ៉ាប់លើកទី៣​ ក៏បានចាប់ផ្តើមឡើងពីថ្ងៃទី៥ដល់១០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៧ គឺជាសង្គ្រាមដែល​មាន​រយៈពេល​តែ៦ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ[17]។ មិនខុសពីលើកមុនទេ សង្គ្រាមលើកទី៣នេះ គឺ​អ៊ីស្រាអែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ ដោយ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ហ្កាហ្សា និង West Bank/Cisjordanie របស់​​​ប៉ាឡេស្ទីន តំបន់​ស៊ីណៃ​របស់​អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​ខ្ពង់រាប​ Golan របស់​ស៊ីរី។ 

ក្រោយមកទៀតនៅឆ្នាំ១៩៧៣ សង្គ្រាមលើកទី៤ ក៏បានកើតឡើងរវាង អេហ្ស៊ីប និង​ស៊ីរី ​វាយប្រហារ​​ទៅលើ​អ៊ីស្រាអែល ក្នុងគោលដៅ​ដណ្តើម​តំបន់​ស៊ីណៃ និង​ខ្ពង់រាប Golan ពី​អ៊ីស្រាអែល​មកវិញ  តែត្រូវបានកងទ័ពអ៊ីស្រាអែលវាយបកទៅវិញ[18]។

រីឯសង្គ្រាមលើកទី៥ កើតឡើងឆ្នាំ ១៩៨២ វាគឺជា សង្គ្រាមជាមួយលីបង់នៅថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនាឆ្នាំ ១៩៨២ ជា  សង្គ្រាមដែលមានរយៈពេលតិចជាង៦សប្តាហ៍ បន្ទាប់ពី.  អ៊ីស្រាអែលដកខ្លួនចេញពីស៊ីណៃ ការកើនឡើងភាពតាន តឹងរវាងអ៊ីស្រាអែល និងប៉ាឡេស្ទីនបានបណ្តាលឱ្យមានការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អ៊ីស្រាអែលនៅទីក្រុងបេរូត និងភាគខាងត្បូងលីបង់ជាកន្លែងដែលអង្គការរំដោះប៉ាឡេស្ទីន (PLO) ដែលដឹកនាំដោយលោក Yasser Arafat [19]។ នៅថ្ងៃបន្ទាប់អ៊ីស្រាអែលបានលុកលុយលីបង់ហើយនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនាកងកម្លាំងអ៊ីស្រាអែល បានវាយទៅដល់ជាយក្រុង Beirut ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្រាអែលបានយល់ព្រមបញ្ឈប់ការឈានទៅមុខរបស់ខ្លួនហើយ ចាប់ផ្តើមចរចាជាមួយ PLO ។ នៅទីបំផុតកងទ័ពអ៊ីស្រាអែលបានដកថយពីភាគខាងលិចបេរូត ហើយកងទ័ពអ៊ីស្រាអែលបានដកទ័ពទាំង ស្រុងចេញពីប្រទេសលីបង់នៅខែមិថុនាឆ្នាំ ១៩៨៥ ។

សង្គ្រាមលើកទី៦ នៅខែកក្កដា ២០០៦ ហេសបូឡាបានបើកប្រតិបត្តិការប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែលក្នុងការប៉ុនប៉ងដាក់សម្ពាធឱ្យប្រទេសនេះ ដោះលែងអ្នកទោសលីបង់ដោយបានសម្លាប់ទាហានអ៊ីស្រាអែលជាច្រើននាក់។ អ៊ីស្រា- អែលបានបើកការវាយលុកចូលភាគខាងត្បូងប្រទេសលីបង់ ដើម្បីស្វែងរកទាហានដែលបានចាប់ខ្លួន។ សង្រ្គាមមាន       រយៈពេល ៣៤ ថ្ងៃប៉ុន្តែបានធ្វើឱ្យប្រជាជនលីបង់ជាងមួយពាន់នាក់ស្លាប់ និងប្រហែលមួយលាននាក់ផ្សេងទៀតបានផ្លាស់ទីលំនៅ។ 

មេដឹកនាំអារ៉ាប់មួយចំនួនបានរិះគន់ហេសបូឡាចំពោះការញុះញង់ឱ្យមានជម្លោះ។ ទោះយ៉ាងណាសមត្ថ-ភាពរបស់ហេសបូឡាក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងកងកំលាំងការពារជាតិអ៊ីស្រាអែល ដើម្បីទទួលបានការកោតសរសើរពាសពេញពិភពលោកអារ៉ាប់។ តាមពិតទៅ ហេស្បូឡា ជា​ចលនា​នយោបាយ​និកាយ​ឈីអ៊ីតនៅ​លីបង់។ ចលនា​នេះ​លេច​ជា​រូប​រាង​ឡើង​នៅ​ឆ្នាំ១៩៨២ និង​មាន​ឈ្មោះ​ជា​ផ្លូវការ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៥ ដើម្បី​ប្រឆាំង​​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​​អ៊ីស្រាអែល​លើ​លីបង់។

ជារួមមក យើងអាចនិយាយបានថា អ៊ីស្រាអែល ថ្វីត្បិតតែជាប្រទេសតូច និងជាប្រទេសថ្មីថ្មោងនៅពិភពអារ៉ាប់មែន តែអ៊ីស្រាអែលជាប្រទេសតូចហើយខ្លឹម ប្រៀបបានដូចជាសឹង្ហនៅក្នុងព្រៃ ដែលមហាអំណាចក្នុងតំបន់មិនអាចមើលស្រាលបានឡើយ។ 

[1] worldometer, Israel Population (Live), avilable in https://www.worldometers.info/world-population/israel-population/, aceessed on May 18 ,2021 at 9. 30 am.

[2] Britannica, Israel, available in  https://www.britannica.com/place/ Israel, aceessed on May 18 ,2021 at 9. 30 am.

[3] Adam Zeidan, Article History:  Israel, revised 13 May 2021, available in https://www.britannica.com/place/Israel/additional-info#history , aceessed on May 18 ,2021 at 9. 30 am.

[4] សេង ឌីណា, នៅ​ក្នុង​នាទី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភព​លោក​របស់​យើង នៅ​ថ្ងៃ​អាទិត្យ​នេះ សេង ឌីណា សូម​លើកឡើង អំពី​ដំណើរ​រឿង​នៃ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨, វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិ, ចុះផ្សាយថ្ងៃទី២ ខែកុម្ភៈ ២០១៥, available in : https://syr.us/1t5, accessed on May 17, 2021 at 10: 30 am។
[5] THE ISRAEL TIMES, Barghouti calls for Palestinian leadership primaries as heat turns up for Israel, https://syr.us/j5L,accessed on May 20, 2021 at 9: 30 am.
[6] ក្រសួងការបរទេសនិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ,កម្រងការស្រាវជ្រាវនិងវិភាគឆ្នាំ២០១៩, ភ្នំពេញ ២០២០, ទំព័រ១៧៤។
[7] THE TIME OF ISRAEL, Israel ranked world’s 8th most powerful country; no longer in Top 10‘movers,available in https:// syr.us /reL,accessed on May 19, 2021 at 19: 30 pm.

[8] GFP,2021 Israel Military Strength available in https://syr.us/Eqt, accessed on May 19, 2021 at 19: 30 pm.

[9] The Atlantic, Why Does the United States Give So Much Money to Israel?,on December16, 2016, available inhttps://www. The atlantic.com/interna tional/archive/ 2016/09/united-states-israel-memora ndum-of-understanding-military-aid/500192/ accessed on May 20, 2021 at 19: 30 pm.

[10] Institute of Policy Studies,Why US. support Israel, available in https://ips-dc.org/why_the_us_supports_israel/, accesed on May 20, 2021 at 11.30 am.

[11] The WORLD BANK,GDP per capita (current US$)- Israwl , avaialble in https://data.worldbank.org/indicator/ NY. GDP. PCAP. CD?locations=IL, accesed in May 20,2021 at 13. 30 pm.

[12] THE TIMES ISRAEL, Israel has 131,000 millionaires, and its wealth is growing quickly, report finds, October 22,2019, avaialble in https://syr.us/gDj, accesed in May 20,2021 at 13. 30 pm.

[13] Bussiness & Finance, How did American Jews get so rich?, available in https://syr.us/VAf, accesed in May 20,2021 at 13. 30 pm.

[14] Britannica, Arab-Israeli wars, available in https://syr.us/9vp, aceessed on May 18 ,2021 at 11:30 am.

[15] សេង ឌីណា, សង្រ្គាម​រវាង​អ៊ីស្រាអែល​និង​ប្រទេស​អារ៉ាប់,វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិ, ចុះផ្សាយថ្ងៃទី៨ ខែកុម្ភៈ ២០១៥, available in :https://syr.us/yrH, accessed on May 18, 2021 at 11: 50 am

[16] Britannica, Arab-Israeli wars, available in https://www.britannica.com/event/Arab-Israeli-wars, aceessed on May 18 ,2021 at 16:30 pm.

[17] Britannica, Arab-Israeli wars, available in https://syr.us/9vp, aceessed on May 18 ,2021 at 16:30 pm.

[18] ibid

[19] History,PLO, available in https://syr.us/yfV, aceessed on May 18 ,2021 at 18:30 pm.