សេចក្តីផ្តើម

ឆ្នាំ២០២៥ទោះបច្ចេកវិទ្យាទំនើបនិងមានភាពរីកចម្រើនខ្លាំងក៏ប៉ុន្តែស្ថានភាពនយោបាយអន្តរជាតិនិងភូមិសាស្ត្រនយោបាយវិញហាក់ដើរថយក្រោយវិលទៅរកកាលពីដើមសវត្សរ៍ទី២០ដែលកាលនោះពិភពលោកទាំងមូលបានស្គាល់នូវអ្វីដែលគេហៅថាសង្គ្រាមលោកលើកទី១ដែលបានកើតឡើងពីឆ្នាំ១៩១៤ដល់ឆ្នាំ១៩១៨[1]។ កាលនោះដើមឡើយជាជម្លោះតែរវាងពីរប្រទេសទេ គឺប្រទេសស៊ែប៊ីនិងប្រទេសអូទ្រីសហុងគ្រីតែវាក៏បានរីករាលដាលទៅជាសង្គ្រាមលោកក្រោយពេលបងធំនៅពីខាងក្រោយនិងសម្ព័ន្ធមិត្តនាំគ្នាលូកដៃចូលទៅក្នុងជម្លោះនោះ។

ការណ៍នេះ គឺហាក់មានភាពស្រដៀងគ្នាច្រើនលើទិដ្ឋភាពនៃវិបត្តសង្គ្រាមរវាងអ៊ីរ៉ង់និងអ៊ីស្រាអែលដែលកំពុងតែបាញ់គ្នាយ៉ាងខ្លាំងក្នុងរយៈពេលជាង១សប្តាហ៍មកនេះ បើយើងគិតត្រឹមថ្ងៃទី២១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ គឺសង្គ្រាមបានអូសបន្លាយពេលជាង៨ថ្ងៃមកហើយ[2]។ បើទោះបីជាសង្គ្រាមត្រឹមតែ៨ថ្ងៃក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែផលប៉ះពាល់វិញ គឺពិបាកប៉ានស្មាននិងពិបាកវាយតម្លៃខ្លាំងណាស់ ដ្បិតប្រទេសទាំងពីរនេះមានសមត្ថភាពយោធានិងយុទ្ធោបករណ៍ខ្លាំងដូចគ្នា ដូចជាប្រព័ន្ធកាពរដែនអាកាស, មីស៊ីលរយៈចម្ងាយឆ្ងាយនិងប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាដ៏ទំនើបនិងជឿនលឿន។

អ្វីដែលយើងមានការចាប់អារម្មណ៍ច្រើននោះ គឺថាបងធំៗក្នុងលោកនាឆ្នាំ២០២៥នេះ តួយ៉ាងមានដូចជា សហរដ្ឋអាម៉េរិក, រុស្ស៊ី, អាមល្លឺម៉ង់, ប៉ាគីស្ថាននិងបារាំង អង់គ្លេសជាដើមហាក់កំពុងប្រើសំនួនវោហារសាសន៍ដាក់គ្នាសម្បើមណាស់ទៅលើភាគីម្ខាងៗ។ ខ្លះគាំទ្រផ្នែកស្មារតី ខ្លះលើទិដ្ឋភាពការទូត ហើយមានប្រទេសខ្លះទៀតក៏ត្រៀមខ្លួនដើម្បីប្រើប្រាស់កំលាងយោធានិងបញ្ជូនសម្ភារៈសឹកទៅឱ្យភាគីម្ខាងៗថែមទៀតផង។ ដូចនេះ ដើម្បីមានមូលដ្ឋានក្នុងការវាយតម្លៃសភាពការណ៍នយោបាយអន្តរជាតិក្នុងឆ្នាំ២០២៥ ក៏ដូចជានៅមជ្ឈិមបូព៌ា      យើងនឹងពិនិត្យមើលធាតុផ្សំនានាដែលជំរុញឱ្យកើតមានសង្គ្រាមលោកលើកទី១ដើម្បីយកមកធ្វើការប្រៀបធៀបជុំវិញព្រឹត្តិការណ៍ដែលកំពុងកើតមាននៅមជ្ឈិមបូព៌ាក្នុងពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០២៥នេះ មុននឹងទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានវាយតម្លៃពីសភាពការបច្ចុប្បន្នដែលមានជាអាទ៌ : មូលហេតុនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី១, ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃជម្លោះអ៊ីស្រាអែល-អ៊ីរ៉ង់ឆ្នាំ២០២៥, រីឯទី៣ យើងនឹងទាញចេញ​សេចក្តី​សន្និដ្ឋាន​ថា​តើ​យើង​កំពុង​ឈាន​ចូល​ដល់​រយៈពេល​គ្រោះថ្នាក់​ស្រដៀង​គ្នានឹងមាត់ជ្រោះនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី៣​ដែរ​ឬមួយយ៉ាងណា?

១. ពិភពលោកមុននិងកំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១: ឫសគល់នៃជម្លោះ

            ១.១. មហាអំណាចនិងសម្ព័ន្ធមិត្ត

បើទោះបីជាសង្គ្រាមលោកលើកទីផ្ទុះឡើងនៅឆ្នាំ១៩១៤ និងបិទបញ្ចប់នៅឆ្នាំ១៩១៨ក៏ពិតមែនប៉ុន្តែធាតុផ្សំនានានិងឫសគល់វាបានកើតឡើងតាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៩មកម៉្លេះ។ អំឡុងពេលនោះសណ្តាប់ធ្នាប់ពិភពលោកហាក់មានភាពរប៉ាក់រប៉ើកដែលពោរពេញដោយការប្រកួតរបស់ចក្រពត្តិ,ការបង្កើននិងទំនើបកម្មសព្វាវុធ, និងការបញ្ហាជាតិនិយមទាមទាឯករាជ្យ។ កាលនោះមហាអំណាចដែលមានភាពដើរលឿនជាងគេ គឺចក្រភពអង់គ្លេសនិងបារាំង ព្រោះប្រទេសទាំងពីរនេះបានដាក់អាណានិគមច្រើនកន្លែងទាំងនៅទ្វីបអាស៊ីនិងទ្វីបអាហ្វ្រិក[3]។ ក្រោយមក ក៏មានការរះឡើងនូវមហាអំណាចថ្មី មានចក្រភពអាល្លឺម៉ង់, អូទ្រីសហុងគ្រីនិងអ៊ីតាលីជាដើម។ យើងអាចនិយាយបានថា ក្រុមប្រទេសដែលជាបងធំពិភពសម័យនោះ មានមួយចំនួនដែលភាគច្រើនគឺនៅអឺរ៉ុប ដែលមានដូចជា ចក្រភពអង់គ្លេស,ប្រទេសបារាំង,ចក្រភពអូតូម៉ង់ (ប្រទេសតួគីបច្ចុប្បន្ន), ចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រី (កាលនោះអូទ្រីសហុងគ្រីគឺជាប្រទេសតែមួយទេ), និងចក្រភពរុស្ស៊ី។

បរិយាកាសនយោបាយអន្តរជាតិនៅតំបន់អឺរ៉ុបនាមុនឆ្នាំ១៩១៤ គឺមិនមានស្ថេរភាពប៉ុន្មានទេ ព្រោះថានាពេលនោះហាក់មានការវិវត្តន៍ថ្មីនិងមានភាពស្មុគ្រស្មាញច្រើន ជុំវិញតុល្យភាពអំណាច ដោយគេមើលឃើញថា តំបន់អឺរ៉ុបបានបែងចែកចេញជា២ប្លុកធំៗ២គឺ ប្លុកទី១ The Triple Entente ដែលមានចក្រភពអង់គ្លេស បារាំង និងរុស្ស៊ី  ទល់នឹងប្លុកសម្ព័ន្ធភាពបី អាល្លឺម៉ង់ អូទ្រីស-ហុងគ្រី និងអ៊ីតាលី។ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្រ្កាមចក្រភពអូតូម៉ង់បានចូលរួមជាមួយមហាអំណាចកណ្តាល រីឯអ៊ីតាលីនៅទីបំផុតបានប្តូរភាគីទៅចូលរួមជាមួយ Entente ក្នុងឆ្នាំ១៩១៥ [4]។ គួរកត់សម្គាល់ថា ចក្រភពរុស្ស៊ីមាននៅពេលនេះ(មិនមែនសហភាពសូវៀតដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងបន្ទាប់ពីបដិវត្តន៍រុស្ស៊ីឆ្នាំ១៩១៧)។

ចំណុចសំខាន់មួយក្នុងចំណោមចំណុចសំខាន់ៗនៅក្នុងសង្គ្រាម គឺការប្រកួតប្រជែងលើអាណានិគមដែលជាដែនដីយុទ្ធសាស្ត្រនិងផ្លូវដឹកជញ្ជូនជាពិសេសនៅអាហ្វ្រិកខាងជើងនិងសមុទ្រក្រហម។ ជាក់ស្តែង ការប៉ុនប៉ងរបស់អាឡឺម៉ង់ដើម្បីប្រជែងនឹងការត្រួតត្រារបស់បារាំងនិងអង់គ្លេសក្នុងអំឡុងពេលវិបត្តិម៉ារ៉ុកដំបូង(១៩០៥-១៩០៦) និងវិបត្តិម៉ារ៉ុកទីពីរ(១៩១១) បានបង្កើនភាពតានតឹងខ្លាំងក្នុងរង្វង់ពួកមហាអំណាច និងជាសញ្ញាណនៃការប្រជែងនិងហាក់បានជះឥទ្វិពលពេញពិភពលោក។ ពិតណាស់ ម៉ារ៉ុកជាដែនដីយុទ្ធសាស្ត្រសំខាន់ណាស់ បើអ្នកណាកាន់កាប់ប្រទេសនេះបាន គឺអាចពិនិត្យរាល់ការចរាចរណ៍ទំនិញចេញចូលពីអាហ្វ្រិកនិងអាស៊ីចូលមកទឹកដីអឺរ៉ុប។

ទន្ទឹមនឹងនេះដែរតំបន់បាល់កង់ក៏មានបញ្ហាតានតឹងនិងស្ថានភាពក្តៅនិងអស្ថិរភាពផងដែរ។ បាល់កង់មានទីតាំងនៅភាគអាគ្នេយ៍នៃទ្វីបអឺរ៉ុប តំបន់នេះគឺជាចំណុចស្នូលនៃភាពតានតឹងដែលផ្តើមចេញពីទាមទារផ្តាច់ទឹកដី។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយសារការធ្លាក់ចុះនៃឥទ្ធិពលចក្រភពអូតូម៉ង់បានបន្សល់ទុកនូវភាពប្រភពបញ្ហាជាច្រើនដែលជំរុញឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងច្រើនរវាងប្រទេសស៊ែប៊ី, អូទ្រីស-ហុងគ្រីនិងរដ្ឋបាល់កង់ផ្សេងទៀត។ សង្គ្រាមបាល់កង់ (១៩១២-១៩១៣) គឺជាប្រយុទ្ធដណ្តើមទឹកដីគ្នាដែលជាអតីតទឹកដីដែលនៅសេសសល់នៃចក្រភពអូតូម៉ង់។ មួយវិញទៀត កំដៅនៃតំបន់នេះ ហាក់មានការកើនឡើងបន្ថែមទៀត ព្រោះតែជាការភ័យខ្លាចរបស់ប្រទេសអូទ្រីស-ហុងគ្រីចំពោះការកើនឡើងនៃជាតិនិយមស្លាវី ជាពិសេសភាពច្របូកច្របល់របស់ស៊ែប៊ី បានក្លាយជាកត្តាលីករយ៉ាងសំខាន់នាំទៅដល់សង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ។     នៅឆ្នាំ១៩១៤ ស្ថានការណ៍បានផ្ទុះឡើងនូវសង្គ្រាមលោកលើកទី១តែម្តង ព្រោះថាទ្វីបមួយដែលមានកំដៅច្រើនរឿងរួចស្រេចបាត់ទៅហើយ ដូចជាការមានកងទ័ពឈរជើងនិងសព្វាវុធចងដោយសម្ព័ន្ធភាពដ៏ស្រួចស្រាល និងការដណ្តើមឥទ្ធពលរបស់ចក្រភពត្តិជាដើម។ ម្យ៉ាងការធ្វើឃាត Archduke Franz Ferdinand នៅ Sarajevo ដែលជារាជទាយាទគ្រោងនឹងសោយរាជ្យនៅចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រី គឺវាគ្រាន់តែជាឈើគូសដែលធ្លាក់ចូលសាំងបង្កជាភ្លើងសង្គ្រាមប៉ុណ្ណោះ ដែលតាមពិតវាបានកើតមានឡើងជាច្រើនឆ្នាំរួចទៅហើយ។ ការធ្វើឃាតនោះ បានកើតជាសេរ៊ីនៃព្រឹត្តិការណ៍៖

     – ព្រះអង្គម្ចាស់ Archduke Franz Ferdinand ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​ឃាត​ដោយ​សារ​តែ​ក្រុម​អ្នក​ជាតិ​និយម​ស៊ែប៊ី​មួយ​ក្រុម​ដែល​មាន​ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ Black Hand ក្នុង​គោល​បំណង​រំដោះ​បូស្នៀ និង​ហឺហ្សេហ្គោវីណា​ពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អូទ្រីស-ហុងគ្រី ហើយ​បង្រួប​បង្រួមជា​​មួយ​ស៊ែប៊ី។ ការ​ធ្វើឃាត​នេះ​មាន​បំណង​ដើម្បី​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អូទ្រីស-ហុងគ្រី និង​បង្កើត​រដ្ឋបង្រួបបង្រួម Slavic ខាង​ត្បូង។

   – ពេលនោះ អូទ្រីស-ហុងគ្រី ទុកពេល២៤ម៉ោងដើម្បីទាមទារឱ្យប្រទេសស៊ែប៊ី ត្រូវប្រគល់អ្នកសំលាប់ព្រះអង្គម្ចាស់ Archduke Franz Ferdinan បើមិនចឹងទេ អូទ្រីស-ហុងគ្រីនឹងវាយលើប្រទេសស៊ែប៊ី។ ពេលនោះប្រទេសស៊ែប៊ីមានចក្រភពរុស្ស៊ីជាខ្នងបង្អែក។ ដល់ពេលកំណត់ ស៊ែប៊ីមិនប្រគល់អ្នកបាញ់សម្លាប់រជ្ជទាយាទទេ ពេលនោះអូទ្រីស-ហុងគ្រីក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមលើស៊ែប៊ី នាថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ១៩១៤[5]។

ជាការឆ្លើយតប រុស្ស៊ីប្រកាសវាយប្រហារលើអូទ្រីស-ហុងគ្រីជាការសងសឹង បន្ទាប់មកចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តអូទ្រីសហុង-គ្រីក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមលើរុស្ស៊ី នាថ្ងៃទី១ ខែសីហា ១៩១៤ ហើយបារាំងប្រកាសគាំទ្ររុស្ស៊ី អាល្លឺម៉ង់ក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយបារាំងនៅថ្ងៃទី៣ សីហា ១៩១៤ បន្ទាប់មកចក្រភពអង់គ្លេសដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមលើអាល្លឺម៉ង់តបវិញនាថ្ងៃទី៤ ខែសីហា ១៩១៤ ពេលនោះហើយ សង្គ្រាមលោកលើកទី១ ក៏បានឆេះឡើងជាផ្លូវការ[6]។

២. ទិដ្ឋភាពសង្គ្រាមរវាងអ៊ីរ៉ង់ និងអ៊ីស្រាអែល ឆ្នាំ២០២៥

         ២.១.ទិដ្ឋភាពសង្គ្រាមនិងសម្ព័ន្ធមិត្ត

ពិភពលោកមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងក្រោយពេលអ៊ីស្រាអែលបានបាញ់មីស៊ីយៈចម្ងាយឆ្ងាយចូលទៅទឹកដីអ៊ីរ៉ងកាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ ហើយជាការឆ្លើយតបមកវិញអ៊ីរ៉ង់បានបាញ់មីស៊ីលមកលើអ៊ីស្រាអែលអស់រយៈពេលជា១សប្តាហ៍មកហើយ[7]។ សង្គ្រាមរវាងប្រទេសទាំងពីរនេះ បានបណ្តាលឱ្យមានផលប៉ះពាល់និងខូចខាតយ៉ាងដំណំទាំងសងខាង ហើយមានសេចក្តីរាយការណ៍មកថា អ៊ីស្រាអែលបានសម្លាប់មេដឹកនាំសំខាន់ៗរបស់អ៊ីរ៉ង់និងអ្នកជំនាញខាងគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរអ៊ឺរ៉ង់ជាច្រើនរូបថែមទៀត ហើយគោលដៅនៃការវាយប្រហារគឺស្ថានីយសាងសង់អាវុធនុយក្លេអែររបស់អ៊ីរ៉ង់។

កាលពីអត្ថបទកន្លងទៅដែលមានចំណងជើងថា «តើអ៊ីស្រាអែលដកពុកមាត់ឆ្មាឬពុកមាត់ខ្លា»ខ្ញុំបានលើកយកហេតុផល១៣ដែលជាមូលហេតុនៅពីខាងក្រោយខ្នងនៃការវាយប្រហារនេះ ។ តទៅនេះ ខ្ញុំសូមលើកយកចំណុចទាំងនោះមកបញ្ជាក់ឡើងវិញ។ អ៊ីស្រាអែលបាញ់មីស៊ីលមកលើទឹកដីអ៊ីរ៉ង់ជាយុទ្ធសាស្ត្រព្រួ្ញញមួយបាញ់បានសត្វ១៣ ក្នុងនោះ៖

  1. សត្វទី១.ដើម្បីរារាំងអ៊ីរ៉ង់កុំឱ្យមានមត្ថភាពផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរបាន ដែលបង្កហានិភ័យទៅថ្ងៃក្រោយទាំងចំពោះអ៊ីស្រាអែល សម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនក៏ដូចជាតំបន់ទាំងមូល,
  2. សត្វទី២.ជាយុទ្ធសាស្ត្រវាយ បកមុនសត្រូវដើម្បីកំណត់ប្រៀបឈ្នះទាំងលើសមរភូមិប្រយុទ្ធនិងការទូត,
  3. សត្វទី៣.ផ្តល់ភាពកក់ក្តៅដល់សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនដែលបានប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពអ៊ឺរ៉ង់ដូចជាអារ៉ាប៊ីសោអ៊ូឌីត,អេស៊ីបនិងអារ៉ាប់រួម,សត្វទី៤.ទាញឱ្យសហរដ្ឋអាម៉េរិកបន្តដាក់សម្ពាធលើអ៊ឺរ៉ង់ដើម្បីការពារសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា,
  4. សត្វទី៥.រៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ក្នុងតំបន់និងរារាំងសកម្មភាពរបស់ក្រុមឧទ្ទាមស្និទ្ធនឹងអ៊ីរ៉ង់កុំឱ្យពង្រីកការវាយប្រហារខ្លាំងពេក,
  5. សត្វទី៦.យុទ្ធសាស្ត្របង្វែការចាប់អារម្មណ៍កុំឱ្យពិភពលោកផ្តោតលើបញ្ហាGazaនិងដាក់បន្ទុកមកលើខ្លួនខ្លាំងពេក,
  6. សត្វទី៧.បង្វែពីវិបត្តផ្ទៃក្នុងខ្លួនឱ្យពលរដ្ឋខ្លួនងាកមកចាប់អារម្មណ៍ពីបញ្ហាជាតិនិយមជាជាងចុះផ្លូវតវ៉ា ក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួនខ្លាំងពេក,
  7. សត្វទី៨.អ៊ីស្រាអែលបង្ហាញសាច់ដុំក្នុងនាមជាបងធំក្នុងតំបន់ដោយចង់ប្រាប់ក្នុងថាខ្លួនមានសមត្ថភាពខ្លាំងអាចវាយអ៊រ៉ីង់ដោយផ្ទាល់តែម្តងគឺមិនមែនត្រឹមកូនឧទ្ទាមដែលអ៊ីរ៉ង់ចិញ្ចឹមនោះឡើយ,
  8. សត្វទី៩.ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ពីបញ្ហាផ្ទៃក្នុងប្រទេសអាម៉េរិកលើទិដ្ឋភាពនេះដូចជាបង្វែរវិបត្តផ្ទៃក្នុងអាម៉េរិកមកផ្តោតលើបញ្ហាតំបន់ព្រោះអ៊ីស្រាអែលជាមិត្តដ៏សំខាន់ណាស់របស់អាម៉េរិកពិសេសក្នុងរដ្ឋបាលលោកដូណាលត្រាំនេះ,
  9. សត្វទី១០.សង្កត់និងពង្រឹងឥទ្ធិពលខ្លួនក្នុងតំបន់បន្ថែម​ព្រោះបទពិសោធក្រោយដកទ័ពចេញពីអាហ្វកានីស្ថានមក គឺអាម៉េរិកនឹងមិនចូលលូកដៃដោយផ្ទាល់ទៀតឡើយគឺនឹងផ្តល់ការគាំទ្រដោយប្រយោល,
  10. សត្វទី១១.ឱ្យពិភពលោកងាកចេញកុំផ្តោតលើរឿងពីករណីអ៊ុយក្រែននិងមានចេតនាជួយអាម៉េរិកឱ្យដើរឆ្ងាយពីវិបត្តិរុស្ស៊ីអ៊ុយក្រែន, ងាកចេញពីវិបត្តពន្ធគយរវាងអាម៉េរិកនិងពិភពលោកដើម។
  11. ចំពោះសត្វទី១២ វិញអាចជាសេនារីយោរបស់អ៊ីស្រាអែលដើម្បីបញ្ឆេះកំហឹងឱ្យអ៊ីរ៉ង់ខឹង ដើម្បីរុញឱ្យអ៊ីរ៉ង់ផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ហើយខ្លួនយកលេសនេះផលិតដែរ ក្រោមរូបភាពសម្រាប់ការពារខ្លួនទល់នឹងការវាយប្រហារពីអ៊ីរ៉ងក្នុងពេលអនាគត ព្រោះប្រទេសទាំងពីរនេះហាក់មានចរិតមិនសូវគោរពច្បាប់អន្តរជាតិដូចគ្នា។
  12. កត្តាធំមួយទៀតដែលនៅពីខាងក្រោយនេះ  ជាសេនារីយោរបស់អាម៉េរិក ព្រោះអាម៉េរិកហាក់ចង់បំបាក់ឥទ្ធិពលរុស្ស៊ីនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា ដ្បិតរុស្ស៊ីកំពុងតែមានប្រៀបលើសមរភូមិប្រយុទ្ធនៅអឺរ៉ុប ហើយបើបណ្តោយឱ្យរុស្ស៊ីពង្រឹងខ្លាំងរវាងសម្ព័ន្ធមិត្តនៅមជ្ឈិមបូព៌ានេះ មួយទៀត វាហាក់បីដូចជាគ្រោះធំណាស់សម្រាប់អាម៉េរិក ក៏ដូចជាក្រុមអង្គការណាតូទាំងមូល។

ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យុទ្ធសាស្ត្រនេះ ក៏មិនងាយស្រួលលេងពេកដែរ ថ្វីដ្បិតអ៊ីស្រាអែលមានប្រៀបច្រើននៅក្នុងសមរភូមិទាំងការទូត សម្ព័ន្ធមិត្តនិងយោទ្ធូបករណ៍យ៉ាងណាក្តីអាយុជីវិតជនស្លូតត្រង់និងពីទិដ្ឋភាពមនុស្សធម៌ជារឿងដែលនឹងជះឥទ្ធិពលអាក្រក់មកលើអ៊ីស្រាអែលវិញមិនខាន មិនត្រឹមប៉ុណ្ណោះ កំហឹងរបស់ពួកមូស្លីមលើពិភពលោកនឹងទៅជាយ៉ាងណាចំពោះអ៊ីស្រាអែលនិងពលរដ្ឋអ៊ីស្រាអែល?

៣.តើពិភពលោកវិលទៅស្ថានភាពនៃ  សង្គ្រាមលោកលើកទី១ឬ?

ស្ថានការណ៍ដែលពិភពលោកហាក់ឈានទៅរកកាលៈទេសៈមួយដែលគួរឱ្យព្រួយបារម្ភបំផុតមួយនៃសង្រ្គាមបច្ចុប្បន្ន ដ្បិតទម្រង់នៃសម្ព័ន្ធភាពដ៏ស្មុគស្មាញដែលបានឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញនូវភាពដូចគ្នាអំពីបរិយាកាសនយោបាយអន្តរជាតិកាលពីមុនសង្គ្រាមលោកលើកទី១។ ជាការពិតណាស់ ទាំងអ៊ីស្រាអែលនិងអ៊ីរ៉ង់មិនមែនជាតួរអង្គតែ២ប្រទេសនោះទេ ព្រោះថាស្ថានការណ៍ពេលនេះ វាបានបង្ហាញឱ្យឃើញកាន់តែច្បាស់នៃចំណងសម្ព័ន្ធមិត្តទាំងក្នុងកម្រិតតំបន់ និងសកលនៃសម្ព័ន្ធមិត្ត រដ្ឋ និងមិនមែនរដ្ឋដូចគ្នា។         

៣.១. សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អ៊ីស្រាអែល

  • មហាអំណាចលោកខាងលិចបែបប្រពៃណី : សហរដ្ឋអាមេរិក ចក្រភពអង់គ្លេស អាល្លឺម៉ង់ និងបារាំង។
  • ដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រមជ្ឈិមបូព៌ាមាន៖ អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម កាតា និងអេហ្ស៊ីប។

         ៣.២. សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អ៊ីរ៉ង់

  • មហាអំណាចសកលលោក៖ រុស្ស៊ី ចិន ប៉ាគីស្ថាន តួកគី និងកូរ៉េខាងជើង។
  • សម្ព័ន្ធមិត្តរដ្ឋក្នុងតំបន់៖ ស៊ីរី អ៊ីរ៉ាក់ លីបង់ និងអាចជាហ្ស៊កដានី។
  • តួអង្គមិនមែនរដ្ឋ៖ ហេសបូឡាហ៍ (លីបង់) ហាម៉ាស (ទឹកដីប៉ាឡេស្ទីន) និងក្រុមឧទ្ទាម Houthi (យេម៉ែន)។

សម្ព័ន្ធមិត្តយុទ្ធសាស្ត្រដែលហាក់មានភាពច្របូកច្របល់នេះបង្កើតឥទ្ធិពលដូមីណូដែលងាយនឹងបង្កជាភ្លើងសង្គ្រាមជាយថាហេតុ។ ប្រសិនបើអ៊ីរ៉ង់ស្ថិតក្រោមការវាយប្រហារ ហើយបណ្តាញសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងតំបន់របស់ខ្លួន ដូចជា ហេសបូឡានៅលីបង់ ឬក្រុមហ៊ូធីនៅយេម៉ែន អ៊ីស្រាអែលអាចត្រូវបានរងនូវការវាយប្រហារជាច្រើនទិសគឺវាដូចជាសង្គ្រាមលោកលើកទី១ដែរ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ករណីប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកធ្វើអន្តរាគមន៍ដោយផ្ទាល់ នោះ ថាតើ រុស្ស៊ី និងចិនអាចនឹងឆ្លើយតបតាមលក្ខណៈការទូតឬយោធានៅចំពោះមុខស្ថានការណ៍តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា?

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ការវិវត្តថ្មីនេះ ហាក់ស្រដៀងគ្នាទៅនឹងឆ្នាំ១៩១៤ នៅតំបន់អឺរ៉ុប ដែលជាប្លុកគូប្រជែងរវាងសម្ព័ន្ធភាពដែលមានភាពស្រួចស្រាលខ្លាំងនិងផ្កាភ្លើងសង្គ្រាមក្នុងតំបន់ និងបានជះឥទ្ធិពលដល់ពិភពលោកទាំងមូល។

ជម្លោះអ៊ីស្រាអែល-អ៊ីរ៉ង់ឆ្នាំ ២០២៥ ហាក់បានបង្ហាញឱ្យឃើញពីភាពមិនចុះសម្រុងគ្នាខ្លាំងដែលការណ៍នេះមានលំនាំដូចគ្នាទៅនឹងការចាប់ផ្តើមនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី១អញ្ចឹងដែរ។ ការកើនឡើងនៃការប្រកួតប្រជែងឥទ្ធិពលអំណាចក្នុងតំបន់ កត្តាសម្ព័ន្ធភាពដើម្បីទប់ឥទ្ធិពលគ្នាក្នុងសភាពមួយដ៏តានតឹង កត្តាការប្រណាំងអាវុធ និងការបែងចែកមនោគមវិជ្ជា ហាក់ បានកើតមានឡើងវិញនៅក្នុងពិភពលោកយើងនេះដោយភាពដ៏ស្មុគស្មាញ គ្រោះថ្នាក់ និងមិនអាចទាយទុកជាមុនបាន។

បើយើងប្រៀបធៀបទៅនឹងពេលអតីតកាលសង្គ្រាមថ្មីនេះ គឺមិនដូចសង្រ្គាមឆ្នាំ១៩១៤ ទេ ព្រោះសង្គ្រាមសព្វថ្ងៃនេះកំពុងឆាបឆេះនៅតំបន់២ឆ្ងាយពីគ្នា គឺនៅមជ្ឈិមបូព៌ានិងអឺរ៉ុបខាងកើតត្រូវបានបញ្ឆេះក្នុងពេលដំណាលគ្នានៅក្នុងជម្លោះ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៅលើទីតាំងនុយក្លេអ៊ែរអ៊ីរ៉ង់នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២៥ អាចនឹងត្រូវបានគេមើលឃើញថា យុទ្ធសាស្ត្រចាស់ផងដែរគឺ   «ប្រើសង្រ្គាមដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាម»  ដែលអាម៉េរិកធ្លាប់ប្រើ គឺទម្លាក់គ្រាប់បែកបរមាណូនៃសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរនៅជប៉ុន។ ប៉ុន្តែលើកនេះហាក់មានភាពខុសគ្នានិងប្រថុយប្រថានច្រើនទង្វើនេះអាចនាំឱ្យមានតថភាពនានាដូចជា តម្លៃប្រេងអាចកើនឡើងព្រោះតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ជាអាងស្តុកប្រេងពិភព, ទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៃដែនសមុទ្រ ដូចជាសមុទ្រក្រហមនិងឈូងសមុទ្រអូម៉ង់ អាចងាយរងការរំខានដោយក្រុមអ៊ីរ៉ង់ឬសម្ពន្ធ័មិត្ត ព្រោះវាជាលំហរផ្លូវដឹកជញ្ជូនទាំងទំនិញនិងប្រេងពីអាស៊ីទៅកាន់អឺរ៉ុប,អ៊ីរ៉ង់អាចដំណើរសង្គ្រាមខ្ចីដៃឬសង្គ្រាមការប្រូកស៊ីក្នុងតំបន់កាន់តែខ្លាំង,មហាអំណាចសំខាន់ៗក្នុងតំបន់អាចកើនឡើង។

នៅចំពោះមុខស្ថានភាពដ៏គ្រោះថ្នាក់បែបនេះ ប្រសិនបើមិនមានការសម្របសម្រួលដោយយន្តការច្បាស់លាស់ណាមួយទេនោះ  ព្រឹត្តិការណ៍នេះអាចនាំទៅដល់អស្ថិរភាពពិភពលោក។ នាំឱ្យពិភពលោកបាត់បង់សណ្តាប់ធ្នាប់ ឈ្នាន់សង្គ្រាមនៅតំបន់នានា អាចនឹងកើតមានឡើងបន្តបន្ទាប់ដូចជា ជម្លោះចិន-តៃវ៉ាន់, កូរ៉េ, ឥណ្ឌា-ប៉ាគីស្ថាន និងជម្លោះអឺរ៉ុបអាចកើនឡើងខ្លាំង។ ដូច្នេះពិភពលោកត្រូវតែសិក្សាពីបញ្ហាប្រវត្តិសាស្ត្រពិសេសពីព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ១៩១៤ ដើម្បីការពារកុំឱ្យទ្វីបលោកនេះ ពើបប្រទះនឹងភ្លើងសង្គ្រាមលោកកើតឡើងជាថ្មីម្តងទៀត ប្រសិនបើសង្គ្រាមលោកកើតឡើងម្តងទៀតនោះនឹងនាំឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ធំដល់សាកលលោក ព្រោះជាយុគ្គសម័យអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។

ឯកសារពិគ្រោះ

  1. Clark, Christopher. The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914. New York: Harper, 2013.
  2. Fromkin, David. Europe’s Last Summer: Who Started the Great War in 1914? New York: Image, 2005.
  3. Stevenson, David. Cataclysm: The First World War as Political Tragedy. New York: Basic Books, 2004.
  4. Keegan, John. The First World War. New York: Vintage, 1998.
  5. Associated Press. “Israel Attacks Iran’s Nuclear and Missile Sites and Kills Top Military Officials.” AP News, June 13, 2025. https://apnews.com/article/iran-explosions-israel-tehran-00234a06e5128a8aceb406b140297299.
  6. Reuters. “World Entering New Era as Nuclear Powers Build Up Arsenals, SIPRI Think Tank Says.” Reuters, June 15, 2025. https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/world-entering-new-era-nuclear-powers-build-up-arsenals-sipri-think-tank-says-2025-06-15/.
  7. Al Jazeera. “Iran Vows Retaliation After Israeli Strike Kills Nuclear Scientists.” Al Jazeera, June 15, 2025. https://www.aljazeera.com/news/2025/6/15/iran-vows-retaliation-after-israeli-strike-kills-nuclear-scientists. Accessed June 22, 2025.
  8. Library of Congress. “Stars and Stripes: The American Soldiers’ Newspaper of World War I, 1918 to 1919.” Library of Congress. https://www.loc.gov/collections/stars-and-stripes/articles-and-essays/a-world-at-war/timeline-1914-1921/#:~:text=July%2028%2C%201914,Serbia%2C%20beginning%20World%20War%20I. Accessed June 22, 2025.
  9. Little, Becky. “How Imperialism Set the Stage for World War I.” History.com. https://www.history.com/articles/imperialism-causes-world-war-i. Accessed June 22, 2025.
  10. National WWI Museum and Memorial. Italy Enters World War I. The World War.org. https://www.theworldwar.org/learn/about-wwi/italy-enters-world-war-i#:~:text=On%20April%2026%2C%201915%2C%20Italy,at%20midnight%20on%20May%2023. Accessed June 22, 2025.
  11. Imperial War Museums. “How the World Went to War in 1914.” IWM.org.uk. https://www.iwm.org.uk/history/how-the-world-went-to-war-in-1914#:~:text=On%2028%20June%201914%2C%20Archduke,the%20war%20on%204%20August. Accessed June 22, 2025.

[1] Library of Congress. “Stars and Stripes: The American Soldiers’ Newspaper of World War I, 1918 to 1919.” Library of Congress, https://www.loc.gov/collections/stars-and-stripes/articles-and-essays/a-world-at-war/timeline-1914-1921/#:~:text=July%2028%2C%201914,Serbia%2C%20beginning%20World%20War%20I. Accessed June 22, 2025.

[2] Al Jazeera. “Iran Vows Retaliation After Israeli Strike Kills Nuclear Scientists.” Al Jazeera, June 15, 2025. https://www.aljazeera.com/news/2025/6/15/iran-vows-retaliation-after-israeli-strike-kills-nuclear-scientists. Accessed June 22, 2025.

[3] Little, Becky. “How Imperialism Set the Stage for World War I.” History.com, https://www.history.com/articles/imperialism-causes-world-war-i. Accessed June 22, 2025.

[4] National WWI Museum and Memorial. Italy Enters World War I. Theworldwar.org, https://www.theworldwar.org/learn/about-wwi/italy-enters-world-war-i#:~:text=On%20April%2026%2C%201915%2C%20Italy,at%20midnight%20on%20May%2023. Accessed 22 June 2025.

[5] Imperial War Museums. “How the World Went to War in 1914.” IWM.org.uk, https://www.iwm.org.uk/history/how-the-world-went-to-war-in-1914#:~:text=On%2028%20June%201914%2C%20Archduke,the%20war%20on%204%20August. Accessed June 22, 2025.

[6] ibid.

[7] Al Jazeera. “Iran Vows Retaliation After Israeli Strike Kills Nuclear Scientists.” Al Jazeera, June 15, 2025. https://www.aljazeera.com/news/2025/6/15/iran-vows-retaliation-after-israeli-strike-kills-nuclear-scientists. Accessed June 22, 2025.